Τι είναι ακτινοθεραπεία;
Ακτινοθεραπεία είναι η θεραπεία της νόσου με χρήση διεισδυτικών ακτίνων αποτελούμενων από υψηλής ενέργειας κύματα και αποτελεί σημαντικό τμήμα της θεραπείας του καρκίνου. Σχεδόν ο ένας στους δύο ασθενείς υποβάλλεται σε αυτήν κάποια στιγμή στην πορεία της νόσου του, ενώ απ’ όσους τελικά νικούν τον καρκίνο, το 40% τα έχουν καταφέρει χάρη σε αυτήν.
Ο κύριος στόχος της ακτινοθεραπείας είναι να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα, στερώντας τους τη δυνατότητα να πολλαπλασιάζονται. Έχοντας ήδη ξεπεράσει τα 100 χρόνια εφαρμογής της, η θεραπεία με ακτινοβολία συνεχίζει να βελτιώνεται - με τις εντυπωσιακότερες εξελίξεις να έχουν συντελεσθεί τις δύο τελευταίες δεκαετίες, χάρη στην πρόοδο στην απεικονιστική τεχνολογία και στα προγράμματα υπολογισμού κατανομής της δόσης.
Η ακτινοθεραπεία ουσιαστικά είναι η χρήση ιοντίζουσας ακτινοβολίας (φωτονίων, ηλεκτρονίων, πρωτονίων) με σκοπό την ίαση ή την ανακούφιση νεοπλασματικών νοσημάτων, με παράλληλη προφύλαξη των γειτονικών φυσιολογικών ιστών.
Η ακτινοβολία αποκαλείται ιοντίζουσα επειδή σχηματίζει ιόντα (ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια) και εναποθέτει ενέργεια στα κύτταρα των ιστών από τους οποίους διέρχεται. Η ενέργεια αυτή μπορεί να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα ή να τους προκαλέσει γενετικές αλλαγές οι οποίες τα οδηγούν στον κυτταρικό θάνατο.
Μολονότι η ακτινοβολία βλάπτει και υγιή κύτταρα, οι συνεχείς βελτιώσεις των εφαρμοζόμενων τεχνικών περιορίζουν ολοένα περισσότερο το ενδεχόμενο αυτό. Έτσι μας δίνεται η ευκαιρία χορήγησης ψηλότερων δόσεων στην περιοχή του όγκου με σαφώς καλύτερα αποτελέσματα στον έλεγχο της νόσου.
Η ακτινοθεραπεία χορηγείται με στόχο είτε την ίαση του ασθενούς, είτε την ανακούφιση των συμπτωμάτων που προκαλεί ο καρκίνος. Μπορεί να αποτελεί τη μοναδική θεραπεία ή να αποτελεί συνιστώσα ενός θεραπευτικού σχήματος – π.χ. μαζί με χειρουργική θεραπεία, χημειοθεραπεία, ορμονοθεραπεία ή/και ανοσοθεραπεία. Όταν χορηγείται πριν από μία χειρουργική θεραπεία, ο στόχος είναι να συρρικνωθεί προεγχειρητικά ο όγκος, ενώ όταν χορηγείται μετεγχειρητικά ο στόχος είναι να καταστραφούν τυχόν εναπομείναντα καρκινικά κύτταρα.
Η ακτινοθεραπεία μπορεί να γίνει από μία φορά έως καθημερινά και επί περίπου δύο μήνες, με κάθε συνεδρία να διαρκεί από λίγα λεπτά έως περίπου μισή ώρα. Συνήθως γίνεται πέντε φορές την εβδομάδα, αλλά μπορεί και περισσότερες ανάλογα με την νόσο.
Ακτινοθεραπευτικές μέθοδοι που εφαρμόζονται στο Κέντρο
Είδη ακτινοθεραπείας
Υπάρχουν δύο τρόποι για να ακτινοβοληθεί ένας καρκινικός όγκος. Ο πρώτος είναι εκ των έξω (εξωτερική ακτινοθεραπεία), με τις υψηλής ενέργειας ακτίνες να παράγονται από μηχανήματα και να κατευθύνονται στον όγκο. Ο δεύτερος είναι εκ των έσω (βραχυθεραπεία), με την τοποθέτηση ραδιενεργών πηγών μέσα στον όγκο.
Σύμμορφη τρισδιάστατη
Αποκαλείται και 3D-CRT. Επιτρέπει πολύ πιο ακριβή ακτινοβόληση του όγκου απ’ ότι η 2D, με αποτέλεσμα να περιορίζεται σε σημαντικό βαθμό η ακτινοβόληση των υγειών ιστών πέριξ του όγκου. Είναι κατάλληλη για όλους τους όγκους.
Ογκομετρικές Θεραπείες
Διαμορφούμενης έντασης (IMRT, VMAT). Είναι μία προηγμένη τεχνική που χρησιμοποιεί γραμμικούς επιταχυντές ελεγχόμενους από ηλεκτρονικούς υπολογιστές για να διαμορφώσει την ακτινοβολία στο σχήμα του όγκου και να περιορίζει ακόμα περισσότερο στην ακτινοβόληση των υγιών ιστών.
Τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα της ογκομετρικής θεραπείας δείχνουν ότι με τη βοήθειά της επιτυγχάνεται δραστική μείωση στις δυσάρεστες παρενέργειες της ακτινοθεραπείας, καλός τοπικός έλεγχος του καρκίνου και αύξηση των ποσοστών πλήρους ίασης.
Απεικονιστικά καθοδηγούμενη (IGRT). Ουσιαστικά είναι η χρήση αξονικού τομογράφου που είναι ενσωματωμένος στον γραμμικό επιταχυντή. Η απεικόνιση επιτρέπει την παρακολούθηση της θέσης του όγκου και του ασθενούς κατά την διάρκεια της θεραπείας, ούτως ώστε να γίνεται με ακόμη μεγαλύτερη ακρίβεια η ακτινοβόληση. Αποτελεί για το Κέντρο ένα σημαντικό εργαλείο για την διενέργεια των ογκομετρικών θεραπειών.
Στερεοτακτική
Είναι μία τεχνική που επιτρέπει ακτινοβόληση των όγκων με μεγάλη ακρίβεια. Συνήθως χρησιμοποιείται σε μικρούς, καλά περιγεγραμμένους όγκους (ιδίως του εγκεφάλου, του νωτιαίου μυελού, του πνεύμονα κ.α.), οι οποίοι συχνά δεν μπορούν να αφαιρεθούν χειρουργικά. Γίνεται με εξειδικευμένους γραμμικούς επιταχυντές. Στο Κέντρο εφαρμόζεται από τον Οκτώβριο 2019.
Βραχυθεραπεία
Είναι η εγγύτητα της τοποθέτησης των πηγών ακτινοβόλησης στο εσωτερικό του σώματος ή πολύ κοντά στον όγκο.
Με τη βραχυθεραπεία δίνεται η δυνατότητα μέσω της τοποθέτησης ραδιενεργού πηγής εντός του πάσχοντος οργάνου, μέσα στον όγκο, να χορηγηθεί υψηλή δόση αποκλειστικά στην περιοχή του όγκου, με την ελάχιστη επιβάρυνση των γειτονικών υγιών οργάνων.
Η βραχυθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν μονοθεραπεία, σαν συμπληρωματική θεραπεία μετά ή πριν την εξωτερική ακτινοθεραπεία. Η εφαρμογή της μπορεί να είναι μόνιμη (ραδιενεργοί κόκκοι) ή προσωρινή (π.χ. Ιρίδιο 192).
Στο Κέντρο διενεργείται κυρίως στους γυναικολογικούς όγκους (ενδοκοιλωτική).
Πυρηνική Ιατρική
Τι είναι η Πυρηνική Ιατρική
Είναι κλάδος της ιατρικής για διάγνωση και θεραπεία, με τη χρήση ανοικτών ραδιενεργών πηγών που λέγονται ραδιοφάρμακα. Λόγω του γεγονότος ότι οι ουσίες αυτές χορηγούνται στον ασθενή, είτε ενδοφλέβια, είτε δια του στόματος, εφαρμόζονται κανόνες ακτινοπροστασίας.
Διαγνωστική Πυρηνική Ιατρική
Γίνεται χορήγηση του ραδιενεργού υλικού εντός του ασθενή. Η επιλογή του ραδιοφαρμάκου γίνεται ανάλογα του οργάνου που θα εξεταστεί. Ο ασθενής αναμένει κάποιο χρονικό διάστημα που καθορίζεται από την εξέταση. Ακολούθως τοποθετείται στο μηχάνημα της γ-κάμερας που μπορεί να ανιχνεύει την ραδιενέργεια και γίνεται απεικόνιση. Η εξέταση αυτή λέγεται σπινθηρογράφημα. Για καλύτερο ανατομικό προσδιορισμό το σπινθηρογράφημα μπορεί να συνδυαστεί με αξονική τομογραφία. Η εξέταση αυτή λέγεται SPECT/CT. Η διάρκεια της αναμονής και της εξέτασης ποικίλη ανάλογα του είδους της εξέτασης.
Θεραπευτική Πυρηνική Ιατρική
Γίνεται χορήγηση του ραδιοφαρμάκου στον ασθενή για θεραπεία συγκεκριμένων παθήσεων. Η συνήθης θεραπεία είναι η χρήση ραδιενεργού ιωδίου για τη θεραπεία κακοήθειας θυρεοειδούς. Σε αυτή την περίπτωση για λόγους ακτινοπροστασίας ο ασθενής θα πρέπει να παραμείνει στο ειδικό δωμάτιο για 2 βράδια. Ακολούθως μεταβαίνει στο σπίτι με σχετικές οδηγίες. Άλλη θεραπεία είναι με το φάρμακο Xofigo™. Χορηγείται ενδοφλέβια και ο ασθενής μπορεί να μεταβεί στο σπίτι μερικές ώρες μετά την χορήγηση με οδηγίες.
Κλινική Καρκίνου Θυρεοειδούς
Υπό την ευθύνη του πυρηνικού ιατρού λειτουργεί στο Κέντρο κλινική καρκίνου θυρεοειδούς. Η παραπομπή των ασθενών στην κλινική γίνεται μετά την ολική θυρεοειδεκτομή και αφού έχει τεθεί η διάγνωση. Γίνεται αξιολόγηση αν χρήζει θεραπείας με ραδιενεργό ιώδιο. Για όλα τα περιστατικά γίνεται συζήτηση στο ογκολογικό συμβούλιο καρκίνου θυρεοειδούς. Μετά το τέλος της θεραπείας ο ασθενής τίθεται σε παρακολούθηση σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Ακτινοπροστασία
Επειδή η ραδιενέργεια για τη διενέργεια της εξέτασης ή της θεραπείας τοποθετείται εντός του ασθενούς, σε συνεργασία με το τμήμα ιατροφυσικής του Κέντρου, δίνονται σαφείς οδηγίες στους ασθενείς να αποφύγουν στενή επαφή με άλλα άτομα. Η χρονική διάρκεια, η απόσταση αλλά και τα άτομα που πρέπει να προστατευθούν ποικίλουν και εξαρτώνται από το είδος της εξέτασης ή της θεραπείας.